"Bir şey olmaz, prosedür gereği imzalıyoruz" dediğiniz o kağıt parçası, aslında taraflar arasındaki kanundur. İnternetten indirilen "kopyala-yapıştır" sözleşme taslakları, sizin özel durumunuzu kapsamaz ve genellikle içinde saatli bombalar barındırır. Özellikle metnin sonuna saklanan "Cezai Şart" maddesiyle mal varlığınızı, "Yetkili Mahkeme" maddesiyle de hak arama özgürlüğünüzü riske atıyor olabilirsiniz. Sözleşme hazırlarken yapılan 4 büyük hatayı, enflasyon ortamında "Uyarlama Davası"nın (TBK 138) önemini ve imza atmadan önce büyüteçle okumanız gereken "ince yazıları" bu makalede anlattım.
Ticari hayatta veya özel ilişkilerde sıkça şu cümleyi duyarız: "Aramızda kağıdın lafı mı olur? İnternetten standart bir taslak bulup imzalayalım, prosedür yerini bulsun, dostluğumuz baki kalsın."
İşte en büyük hukuki felaketler, genellikle bu "prosedür" sanılan, içeriği okunmadan imzalanan kağıtlarla başlar.
Türk Borçlar Kanunu'na (TBK) göre sözleşme, tarafların arasındaki "özel kanun" demektir. Altına imza attığınız metin, Anayasa'ya, emredici hukuk kurallarına ve ahlaka aykırı olmadıkça sizi bağlar. Mahkeme huzuruna çıktığınızda; "Ben okumadan imzaladım", "Küçük yazmışlar görmedim" veya "İnternetten indirdik, o madde orada öylece kalmış, bizim amacımız bu değildi" gibi bahanelerin hiçbir hukuki karşılığı yoktur.
Avukata danışmayarak "tasarruf" ettiğinizi sandığınız o bütçe, yanlış kurgulanmış tek bir madde yüzünden size yıllar süren davalar ve iflas riski olarak geri dönebilir.
İnternette dolaşan matbu sözleşme taslaklarının çoğu ya Eski Borçlar Kanunu'na göre yazılmıştır ya da tek taraflı (genelde güçlü tarafı koruyan) maddelerle doludur.
Sizin durumunuz "özeldir". Bir kira sözleşmesi, bir ortaklık protokolü veya bir mal alım-satım sözleşmesi, sizin ihtiyaçlarınıza göre "terzi dikimi" hazırlanmalıdır.
Sözleşmelerin genellikle en sonuna saklanan, gözden kaçan ama can yakan maddesidir:
"Taraflardan biri sözleşmeyi ihlal ederse, 50.000 USD ceza ödemeyi kabul eder."
Siz o anki heyecanla "Zaten işler yolunda gidecek, ihlal etmeyiz" diyerek imzalarsınız. Ancak işler ters gittiğinde, karşı taraf sadece uğradığı zararı değil, bu devasa cezayı da ister.
Burada "Tacir Olan" ve "Olmayan" ayrımı hayati önem taşır:
Ekonomik dalgalanmaların, kur artışlarının ve enflasyonun yüksek olduğu ülkemizde, sözleşmelerin "sürdürülebilirliği" en büyük sorundur. Matbu sözleşmelerde genellikle sadece "Deprem, sel, savaş" gibi klasik mücbir sebepler sayılır.
Oysa asıl risk **"Ekonomik Kriz"**dir. Eğer uzun vadeli, sabit fiyatlı bir iş yapıyorsanız (örneğin inşaat taahhüdü); malzeme fiyatları %100 artsa bile, sözleşmenizde "Fiyat Uyarlaması" maddesi yoksa o işi eski fiyattan yapmak zorunda kalırsınız.
TBK 138. Madde (Aşırı İfa Güçlüğü) size mahkemeden uyarlama isteme hakkı verse de; bu davalar uzun sürer ve ispatı zordur. Sözleşmeye baştan "Döviz kuru %10 artarsa, fiyat %5 artar" gibi matematiksel bir formül koymak, sizi iflastan kurtarır.
Sözleşmenin en altında, kimsenin okumadığı o minik madde: "İhtilaf halinde İstanbul Mahkemeleri ve İcra Daireleri yetkilidir."
Siz Konya'dasınız, karşı taraf da Konya'da iş yapıyor. Ama sözleşmeye bu maddeyi koymuş. Neden? Sizi yıldırmak için. Yarın bir sorun çıktığında, Konya adliyesine gidemezsiniz. Davanız İstanbul'da görülür. Her duruşma için İstanbul'a gitmek, orada bir avukat tutmak zorunda kalırsınız. Bu "gizli maliyet", çoğu zaman alacağınızdan vazgeçmenize neden olur.
Hukuki İpucu: Eğer her iki taraf da tacir (şirket) değilse, bu yetki sözleşmesi geçersizdir. Ancak her iki taraf da tacirse, bu madde kesin hüküm ifade eder ve sizi bağlar.
İşler yolunda gitmediğinde sözleşmeden nasıl kurtulacaksınız? Hukukta "Sözleşmeden Dönme" ve "Fesih" iki farklı kavramdır ve sonuçları bambaşkadır:
Yanlış terimi kullanırsanız, haklıyken tazminat ödemek zorunda kalabilirsiniz. Ayrıca TBK Madde 123-125 gereği, karşı taraf borcunu ödemiyorsa, ona noterden "Uygun bir süre" (Mehil) vermeden sözleşmeyi feshedemezsiniz. Doğrudan "Sözleşmeyi bitirdim" derseniz, haksız fesih yapmış sayılırsınız.
Sözleşmeler kavga etmek için değil, kavga çıkmasın diye yapılır. En iyi sözleşme; hiç mahkemeye düşmeyen, her ihtimali (ayrılık, ölüm, iflas, zarar) önceden düzenleyen, gri alan bırakmayan sözleşmedir.
Önünüze konulan hazır metinleri "standart bu, herkes imzalıyor" diyerek imzalamayın. Unutmayın; imza atmak 1 saniyelik, bedelini ödemek ise yıllar süren bir işlemdir.
Av. Sami IŞILAK Hukuk & Danışmanlık (Bu metin bilgilendirme amaçlıdır, hukuki tavsiye niteliği taşımaz. Detaylı bilgi için iletişime geçebilirsiniz.)